රටක කෞතුකාගාර තරම් ඉතිහාසය පිළිබඳ තීක්ෂණ බුද්ධියක් තවත් නැත. අද දවසේ රට නිර්වචනය කර සකස් කළ ඉතිහාසයෙන් කැපී පෙනෙන යුගයන්ට අයත් කෞතුක වස්තු සමඟ ශ්‍රී ලංකාව ද අතීතයේ සිට වැදගත් කෞතුකාගාර කිහිපයක් තිබේ. මෙම කෞතුකාගාර ඔවුන්ගේම විශේෂිත එකතු කිරීම් සමඟ කටයුතු කරන අතර අතීතයේ දී ශ්‍රී ලංකාව කුමක් වීද යන්න පිළිබඳ විචිත්‍රවත් චිත්‍රයක් සපයයි.
01 කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාරය
ශ්‍රී ලංකාවේ පැරණිතම, විශාලතම හා ජනප්‍රියම කෞතුකාගාරය වන කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාරය 1877 දී ඉදිකරන ලද්දේ මහා යටත් විජිත ගොඩනැගිල්ලක ය. තල් කොළ අත්පිටපත් 4,000 කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඇති මෙම කෞතුකාගාරයේ පුරාණ රාජකීය රාජාවලිය, අතීතයේ සිට ආභරණ සහ පුරාණ කලා කෘති ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වෙස් මුහුණු, චීනය සහ පන්සල් බිතු සිතුවම් ද එහි ඇත.
02 ලන්දේසි කෞතුකාගාරය
පෙට්ටා හි කේන්ද්‍රස්ථානයක පිහිටා ඇති ඕලන්ද කෞතුකාගාරය සොයා ගැනීමට වටින මැණික් වර්ගයක් බදුය. ලන්දේසි යටත් විජිත යුගයට අයත් ප්‍රින්ස් වීදියේ පැරණි ගොඩනැගිල්ලක පිහිටා ඇති මෙම ස්ථානය වරෙක කවුන්ට් කාල් වැන් රන්සෝව්ගේ වාසස්ථානය වූ බව කියනු ලැබේ. ගොඩනැගිල්ලේ වයස්ගත ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයට අමතරව, ලන්දේසි යුගයේ ගෘහ භාණ්ඩ, ඇඳුම් පැළඳුම්, කාසි සහ ආයුධ මගින් දිවයිනේ ලන්දේසි උරුමය ද නරඹන්නන්ට දැකගත හැකිය.
03 ජාතික සමුද්‍ර කෞතුකාගාරය
ගාල්ලතවත් කෞතුකාගාරයක් ඓතිහාසික ගාලු බලකොටුව තුළ පිහිටා ඇති පුරාණ ලන්දේසි ගොඩනැගිල්ලක පිහිටා ඇත. සමුද්‍ර ඉතිහාසය පිළිබඳ වටිනා අවබෝධයක් ලබා දෙමින් කෞතුකාගාරයේ සාගර ජීව විද්‍යාව පිළිබඳ පුරාවස්තු මෙන්ම දේශීය ධීවර ක්‍රම, ගැඹුරු මුහුදේ මසුන්, කොරල් සහ මුහුදු තණකොළ ඇඳන් දැක්වෙන රූප සටහන් ද ඇත.
04 වෙස් කෞතුකාගාරය අම්බලංගොඩ
එකම වහලක් යට නිර්මාණශීලිත්වය හා සංස්කෘතිය විදහා දැක්වෙන විශිෂ්ටතම ප්‍රදර්ශන කුටියක් වන අම්බලංගොඩයේ වර්ණවත් වෙස් මුහුණු කෞතුකාගාරයේ ශතවර්ෂ ගණනාවක් තිස්සේ ශ්‍රී ලංකාවේ භූතවාදය හා ආගමික චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර සඳහා යොදාගෙන ඇති දැවැන්ත කැටයම් කළ දැව වෙස් මුහුණු විශාල ප්‍රමාණයක් ඇත.
05 කොග්ගල ජන කෞතුකාගාරය
ගෞරවනීය සිංහල ලේඛක මාටින් වික්‍රමසිංහට උපහාරයක් වශයෙන් ඉදිකරන ලද කොග්ගල ජන කෞතුකාගාරයේ දුර්ලභ හස්ත කර්මාන්ත, ගෘහ කර්මාන්ත, ජන සංගීතය හා කලාව සහ ජන වෛද්‍ය විද්‍යාව ඇතුළු කාණ්ඩ 25 ක් යටතේ සංවිධානය කර ඇති විවිධාකාර එකතුවක් ප්‍රදර්ශනය කෙරේ. මෙම ශ්‍රේෂ්ඨ ලේඛකයාගේ උපන් ස්ථානය කුඩා කල සිටම ඔහු හැඩගස්වා ගත් දෙයට වඩා විශාල බලපෑමක් කරන බව විශ්වාස කරන බැවින් එය ඉතා වැදගත් ස්ථානයක් ලෙස සැලකේ.
06 ශ්‍රී දලදා කෞතුකාගාරය,
මහනුවරපූජනීය දත් ධාතූන් වහන්සේ දලදා මාලිගාවා හි තැන්පත් කර ඇති දා සිට, ලොව පුරා බොහෝ අමුත්තන් මෙම ගෞරවනීය අයිතමයට උපහාර දැක්වීමට පැමිණ ඇත. දලදා කෞතුකාගාරය අද වන විට මෙම අමුත්තන්ගෙන් ලැබුණු වටිනා තෑගි පූජනීය දත්තධාතූන් වහන්සේට උපහාරයක් ලෙස දලදා සිද්ධස්ථානය ශ්‍රී ලංකාවට ගෙන ආ දින සිට දෛනික චාරිත්‍ර වාරිත්‍ර සඳහා භාවිතා කරන ඓතිහාසික පුරාවස්තු ද ඇත.
07 ඇහැලේපොල කෞතුකාගාරය,
රත්නපුරරත්නපුර ජාතික කෞතුකාගාරය පිහිටා ඇත්තේ යටත් විජිත ආක්‍රමණිකයන්ට එරෙහි දිවයිනේ සටනේ වීරයෙකු ලෙස අද ප්‍රසිද්ධව සිටින සුප්‍රසිද්ධ ඇහැලේපොල බිසවගේ වාසස්ථානය වන ඇහැලේපොල වලවවය. ආක්‍රමණිකයන්ට එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ද්‍රෝහියා දේශද්‍රෝහියෙකු ලෙස නම් කරන විට ඇහැලේපොල බිසවගේ පවුල ජීවත් වූයේ එඩිතරව මරණයට මුහුණ දුන් නිර්භීතවය. එය ප්‍රදර්ශනය කරන ලද පුරාවස්තු සබරගමුව පළාතේ අද්විතීය සම්ප්‍රදායන් සහ සංස්කෘතිය නියෝජනය කරයි.
08 හන්තානෙහි තේ කෞතුකාගාරය
ශ්‍රී ලංකා තේ මණ්ඩලය සහ ශ්‍රී ලංකාවේ වැවිලිකරුවන්ගේ සංගමයේ ඒකාබද්ධ ව්‍යාපෘතියක් වන මෙම කෞතුකාගාරය 1925 දී අතහැර දැමූ හන්තානේ තේ කම්හලේ ආරම්භ කරන ලදී. ගස රෝපණය කළ මොහොතේ සිට අද මිනිසුන් පානය කරන තේ නිපදවන මොහොත දක්වා තේ නිපදවන ආකාරය පිළිබඳව කෞතුකාගාරය වටිනා අවබෝධයක් ලබා දෙයි.
09 පොලොන්නරුව ආගන්තුක තොරතුරු මධ්‍යස්ථානය සහ කෞතුකාගාරය
හොඳින් සංරක්‍ෂණය කර ඇති පුරාණ විහාරස්ථාන, උතුම් මාළිගා සහ විචිත්‍ර ලෙස කැටයම් කරන ලද පිළිම වලින් පොලොන්නරුව ඉතිහාස ලෝලීන්ට බෙහෙවින් ප්‍රිය කරයි. පොලොන්නරුව ආගන්තුක තොරතුරු මධ්‍යස්ථානය විවිධ පුරාවිද්‍යාත්මක සොයාගැනීම් මෙන්ම ප්‍රදේශයේ ඉතිහාසය පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක විස්තරයක් සපයන අතර එමඟින් ඒවාට නැවත ජීවයට ගෙන එයි.
10 මහහුනිපිටිය වලිසිංහ හරිස්චන්ද්‍ර කෞතුකාගාරය, මීගමුව
19 වන ශතවර්ෂයේ ජාතික වීරයෙකු ලෙස සැලකෙන මෙම කෞතුකාගාරයේ මහහුනුපිටිය වලිසිංහ හරිස්චන්ද්‍ර විසින් භාවිතා කරන ලද විවිධ භාණ්ඩ මෙන්ම ඔහු ජීවත් වූ යුගයට අයත් සාම්ප්‍රදායික හස්ත කර්මාන්ත ද තිබේ.
